Η Τιμή του Αξιωματικού, η Πολιτική Σκοπιμότητα και η Θεσμική Αδικία.
Είναι το μικρόβιο του σινεφίλ, τελικά, που με οδηγεί να βλέπω πίσω από τις ταινίες τις αλήθειες της εποχής μας.
Το J’accuse (Κατηγορώ) του Ρομάν Πολάνσκι δεν είναι μόνο ένα ιστορικό δράμα – είναι ένας καθρέφτης απέναντι σε θεσμικές αδικίες που, έναν αιώνα μετά, επανέρχονται με νέα πρόσωπα. Από τον Άλφρεντ Ντρέιφους της Γαλλίας στους αξιωματικούς αποφοίτους ΑΣΣΥ της Ελλάδας του 2025 – τι αλλάζει και τι μένει το ίδιο;
Η ταινία «J’accuse» και η υπόθεση Ντρέιφους
Το 2019 ο Ρομάν Πολάνσκι μας δίνει το J’accuse, ένα έργο που αναβιώνει την Υπόθεση Ντρέιφους μέσα από τα μάτια του Γάλλου αξιωματικού Γεωργίου Πικάρ. Στη Γαλλία του 1894, ο Άλφρεντ Ντρέιφους, Εβραίος και αξιωματικός, κατηγορείται άδικα για προδοσία και διαπομπεύεται δημόσια. Η καταδίκη του δεν στηρίζεται σε στοιχεία, αλλά σε προκαταλήψεις, ρατσισμό και την ανάγκη του κατεστημένου να βρει έναν βολικό ένοχο.
Η στέρηση βαθμού για τον Ντρέιφους δεν είναι απλώς πειθαρχική ποινή. Είναι η δημόσια καταστροφή της τιμής του, η αφαίρεση της ιδιότητας του ανθρώπου μέσα από την στολή.
Η τιμή του αξιωματικού ως θεσμική αξία
Για έναν αξιωματικό, ο βαθμός δεν είναι ένας τίτλος· είναι αναγνώριση ακεραιότητας, αξιοπρέπειας, αποστολής. Στην στρατιωτική κουλτούρα –και όχι μόνο στη Γαλλία του 19ου αιώνα– η αφαίρεση βαθμού ισοδυναμεί με ηθικό θάνατο. Είναι πλήγμα όχι μόνο για το πρόσωπο αλλά και για τον θεσμό τον οποίο υπηρετεί.
Στην περίπτωση του Ντρέιφους, αυτή η ποινή έμελλε να αποδειχθεί ιστορικά άδικη. Παρότι αποκαταστάθηκε αργότερα, η μνήμη της ταπείνωσης παρέμεινε ανεξίτηλη.
Από τη Νήσο του Διαβόλου στην Ελλάδα του 2025
Σας θυμίζει κάτι αυτή η εικόνα;
Το 2025, η πολιτική ηγεσία επιχειρεί –με κάλυψη από την ανώτατη στρατιωτική ηγεσία– να επανεξετάσει το καθεστώς απονομής βαθμών στους αποφοίτους ΑΣΣΥ, υπονοώντας ότι «χαρίστηκαν» ή ότι αποτελούν «στρέβλωση». Γίνεται λόγος για επαναφορά «τάξης» και «ισορροπίας». Όμως, σε μια δημοκρατική κοινωνία, η άρση ενός βαθμού σε ευδοκίμως υπηρετούντες αξιωματικούς δεν είναι απλώς τεχνική διόρθωση: είναι πολιτική και ηθική απόφαση.
Μπορεί κανείς να μη συμφωνεί με παλαιές αποφάσεις. Όμως η αναδρομική αμφισβήτησή τους δημιουργεί την εντύπωση στοχοποίησης και διαπόμπευσης – όχι διόρθωσης.
Ηθικός και θεσμικός κατακερματισμός
Η τιμή του αξιωματικού είναι άυλη αξία αλλά και στυλοβάτης της πειθαρχίας. Όταν αφαιρείται αυθαίρετα ή με προσχηματικά επιχειρήματα, αυτό δεν τραυματίζει μόνο τον ίδιο – τραυματίζει και την εικόνα του Στρατεύματος. Η στέρηση βαθμού χωρίς σαφείς, αντικειμενικούς και θεσμικούς λόγους μοιάζει περισσότερο με πολιτική θυσία στο βωμό σκοπιμοτήτων, παρά με διοικητική αποκατάσταση.
Στο πρόσωπο των αποφοίτων ΑΣΣΥ φαίνεται να καθρεφτίζεται η ίδια αυθαιρεσία που στιγμάτισε τον Ντρέιφους: η ανάγκη ενός συστήματος να «τιμωρήσει», ακόμα και αν δεν υπάρχει πραγματικό παράπτωμα.
Και τελικά, το ερώτημα παραμένει αναπάντητο και τρομακτικά επίκαιρο:
Ποιος είναι πραγματικά ανέντιμος;
Ο αξιωματικός που καταδικάζεται ή το σύστημα που τον θυσιάζει για να καλύψει τις δικές του αστοχίες;
ΡterAx